2019 yılı ile birlikte hayatımıza marketlerde kullandığımız plastik poşetlere ücret uygulaması girdi. Uygulama ile plastik poşetlerin çevreye yapmış olduğu negatif etkilere karşılık bir bedel konuldu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), Türkiye’de ilk sayılabilecek uygulama ile dolaylı yoldan çevreye etki eden plastik poşet atıklarının poşet başına 25 kuruş bedel ile bir ceza koymuş oldu. Bu bedelin 10 kuruşu poşetin üretim maliyetini oluştururken 15 kuruşu ise çevre maliyeti olarak belirlendi.
Uygulama sosyal medyada olduğu kadar basılı yayında da çok ses getirdi. Bunun sebebinin, çevreye olan duyarlılığın bir yansıması olarak beklerken, konunun maliyet üzerine odaklandığını gördük. Yılın ilk gününden itibaren farklı tüketici uygulamalarına da tanık olduk. Aldığı plastik poşeti geri getirip ücretini talep edenlerden tutun da alternatif taşıma seçenekleri ile süpermarkete gelenlere kadar renkli bir geçiş izledik. Aslında beklenen, herkesin plastik poşetin çevreye zarar verdiği gerçeği üzerinden hareketle bez torba, uzun ömürlü tekrar tekrar kullanılabilen diğer torba türleri ve eskiden plastik poşetlerin yoğun olmadığı zamanlarda kullandığımız filelerin gündeme gelmesiydi. Bunun gerçekleşmesi ise biraz zaman alacak gibi gözüküyor.
Bir nihai tüketici olarak bir plastik poşetinin çevreye olan maliyetinin nasıl hesaplandığını merak ettiniz mi? Ya da bir başka deyişle Bakanlığın belirlemiş olduğu maliyet gerçek maliyet midir? Bakanlık bu maliyeti hesaplarken bilimsel bir yol izlemiş midir? Yoksa Avrupa’daki benzer uygulamalara bakarak gelir seviyemize göre bir bedel mi oluşturmuştur?
Bu soruların cevabını, kullanımı tüm dünyada yaygın, bilimsel bir yöntem olan ISO 14040/44 Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) standardına göre bu maliyeti hesapladık. Bunun için öncelikle plastik poşeti ve alternatifi olan bez torbayı, birçok etki kategorisinde çevresel performanslarını kıyasladık.[1] Bir ailenin 1 yıllık taşıma ihtiyacını baz alarak yapılan değerlendirmede bez torbanın daha çevreci olduğu ve süpermarketlerin bu tür torbaları teşvik etmesi gerektiği ortaya çıktı.
Dört kişilik bir ailenin taşıma ihtiyacını karşılayacak naylon poşet ve bez torbanın LCA yöntemi ile çevresel etkilerinin karşılaştırılması
Ardından bu hesaplamalar baz alınarak her iki seçeneğin de çevre maliyeti yine Metsims EcoCost veri tabanını kullanarak hesaplandı.[2]
İngilizcesi “EcoCost” olarak ifade edilen çevresel maliyet kavramı kısaca, bir ürünün sebep olduğu çevresel yüklerin ortadan kaldırılması için ödenmesi gereken maliyet olarak tanımlanabilir. Ürünün üretilmesi kaynaklı çevresel etki yükünü ortadan kaldırmak, bir nevi dünyanın besleme kapasitesine uyumlu bir şekilde üretim yapmak ya da biz tüketiciler için daha duyarlı davranış sergilemek demektir.
Dört kişilik bir ailenin taşıma ihtiyacını karşılayacak olan alışveriş poşetinin çevre maliyetinin ekosistemler, insan sağlığı, kaynak tüketimi ve iklim değişikliği detayında çevre maliyeti (EcoCost) açısından karşılaştırılması
Buna göre dört kişilik bir ailenin alışverişlerini taşıma ihtiyacını karşılayacak bez torbanın çevreye daha duyarlı üretilmesi durumunda ortaya çıkacak olan maliyet 9,35 ₺ iken, aynı ihtiyacı karşılayacak naylon poşetlerin maliyeti yaklaşık 50 ₺’dir. Plastik poşetin çevre maliyetinde, gündemde olan iklim değişikliği maliyetleri ön plana çıkmaktadır.
Bu analizden yola çıkarak bir plastik poşet için çevresel maliyet 0,23 ₺ olarak hesaplanmış. Yukarıda belirtildiği üzere ÇŞB minimum 0,25 ₺ bir bedel belirlemiş. Bunun 0,10 ₺ üretim maliyeti olarak çıkartıldığında 0,15 ₺ bir çevre maliyeti ortaya çıkıyor. Bu da LCA ile hesaplanan değerin (0,23 ₺) ancak %65’ini karşılıyor.
ÇŞB plastik poşet maliyetinin olması gereken çevre maliyeti (EcoCost) ile karşılaştırılması
Her ne kadar tüketici tarafında uygulanan poşet maliyetleri ile ilgili bir tepki olsa da aslında bu bedel olması gereken çevre maliyetini karşılamamakta. Ama ÇŞB, yasanın uygulamasında en az 0,25 ₺ bedel alınması şeklinde uygulamayı başlattığından, bedeli artırma insiyatifi market yöneticilerine kalıyor.
Artık plastiklerin hayatımızdaki rolü çevresel etkileri göz önüne alınarak sorgulanıyor. Plastik poşet ücret uygulaması dünyanın birçok ülkesinde yürürlükte olan bir uygulamadır. Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere, ABD, Çin ve Hindistan ortalama 0,30-0,60 ₺ arasında bir bedelle senelerdir uygulayan ülkelerden sadece bazılarıdır. Sürdürülebilir bir gelecek için herkes üzerine düşeni yapmalı: ÇŞB yasa ile toplanan gelirleri çevreye duyarlı projelerde harcarken, Süpermarketlerin bu değerlendirmede hesaplanan bedeli uygulamaları ve elde edilen gelirlerin çevreye duyarlı projelere kaynak olarak aktarılmasını sağlamaları, üretici firmalar çevreye duyarlı üretime yönelerek maliyetlerini azaltmaları ve nihai tüketiciler olarak bizler bu yasaya olumlu bakmalı, ödeme gücümüz olsa bile tekstil, file gibi daha duyarlı çözümlere yönelmeliyiz.
*Bu yazı www.metsims.com’da yayınlanmıştır.
Kaynaklar :
[1] https://www.metsims.com/2018/11/12/2019-yili-ile-birlikte-market-alisverisleriniz-degisecek/
[2] https://www.metsims.com/2018/12/24/yeni-plastik-poset-uygulamasi-gercek-maliyeti-ecocost/
